Xanuunnada Maskaxda Maxay Yihiin?
Xanuunnada maskaxda, oo sidoo kale loo yaqaan cudurrada niyadda ama cilmi-nafsiga, waa xaalado caafimaad oo saameeya habka fikirka, dareenka, iyo dabeecadaha qofka. Waxay sababi karaan dhibaatooyin soo noqnoqda oo ku saabsan nolosha shaqsiga, xidhiidhada bulshada, shaqada, iyo awoodda qofka inuu wax qabsado. Xanuunnada maskaxda waxay u dhexeeyaan kuwo sahlan ilaa kuwo daran, waxaana loo arki karaa kuwo baahsan oo kala duwan marka la eego sida ay u saameeyaan dadka kala duwan. Waxaa ka mid ah niyad-jabka, welwelka, schizophrenia, iyo xanuunnada la xiriira cilladaha shakhsiyadda.
Noocyada Xanuunnada Maskaxda:
Xanuunnada maskaxda waxaa lagu kala saari karaa kooxo kala duwan iyadoo lagu saleynayo astaamaha iyo saameynta ay ku yeeshaan dadka. Qaybahan kala duwan waxaa loo fahmi karaa si guud iyadoo si fiican loo sharxo astaamahooda iyo dhibaatooyinkooda.
1. Niyad-jabka (Depression)
Niyad jabka waa mid ka mid ah xanuunnada maskaxda ee ugu caansan. Sidoo kale, waa xanuun maskaxeed oo aad u adag oo saameyn ku leh sida qofka u fekero, dareemo, iyo sida uu ula falgalo waxyaabaha nolosha. Niyad-jabku waa wax ka badan murugo caadi ah, wuxuuna sababi karaa calaamado jir ahaaneed iyo maskaxeed oo joogto ah. Waa xaalad u baahan in si dhab ah loo fahmo, loona daweeyo si sax ah.
2. Welwelka (Anxiety Disorders)
Welwelka (Anxiety) waa xaalad xanuun maskaxeed oo keenta cabsi, walaac, iyo xasillooni darro aan caadi ahayn, kuwaas oo qofka saameyn kara noloshiisa maalinlaha ah. Welwelku waa dareen dabiici ah oo qofku ku qaabilo xaalado adag, laakiin marka uu noqdo mid joogto ah, xooggan, oo xad dhaaf ah, wuxuu noqon karaa xaalad xanuun oo u baahan in la fahmo oo la daweeyo.
3.Schizophrenia
waa cillad xanuun maskaxeed oo halis ah oo saameysa sida qofku u fikiro, u dareemo, iyo u dhaqmo. Dadka qaba schizophrenia waxay la kulmaan cabsi iyo khaladaad maskaxeed (hallucinations), fikirro khaldan (delusions), iyo dhibaatooyin la xiriira habka maskaxdooda oo si caadi ah u shaqeynaynin. Schizophrenia waa cillad nafsaaniyadeed oo adag oo u baahan daryeel iyo daaweyn muddo dheer socota.
4. Bipolar Disorder (Xanuunka Is-beddelka Niyadeed)
Xanuunka bipolar waa xanuun maskaxeed oo sababaya is-beddel deg-deg ah oo ku yimaada niyadda qofka. Qofka qaba xanuunkan wuxuu ka boodi karaa farxad aad u sarreysa (manic episodes) ilaa murugo aad u daran (depressive episodes).
Sababaha Xanuunnada Maskaxda
Sababaha xanuunada maskaxda (mental health disorders) waa kuwo aad u kala duwan, waxaana saameyn kara arrimo badan oo is-biirsada. Qaar ka mid ah sababaha ugu waaweyn ee keeni kara xanuunada maskaxda waxaa ka mid ah:
1. Waaya-aragnimada nafsadeed (Psychological experiences)
Xusuusta xun ama waaya-aragnimada nafsadeed ee ku dhalata tacaddiyo ama dhacdooyin adag, sida jirdilka, kufsiga, ama geerida qof muhiim ah, waxay horseedi karaan xanuuno maskaxeed sida niyad-jabka iyo walaaca.
2. Arrimaha hidde-sidaha (Genetics)
Dadka qaarkood waxay u dhashaan hiddesid lagu soo dhaxlayo khatar sare oo ay ku dhici karaan xanuunada maskaxda, sida niyadjabka (depression), walaaca (anxiety), iyo
schizophrenia. Hidde-sidayaashu waxay door ka qaataan sida qofka maskaxdiisu u shaqayso iyo sida uu uga jawaabo dhacdooyinka nolosha.
3. Dhibaatooyinka deegaanka (Environmental factors)
Waxaa ka mid ah dhacdooyin nolosha oo saameyn ku yeesha maskaxda, sida dhacdooyinka adag ee caruurnimada, dagaalada, qaxootiga, ama tacaddiyada. Kuwaasi waxay ku keeni karaan dhibaatada “traumatic stress” iyo dhibaatooyin kale oo maskaxeed.
4. Culeyska nolol maalmeedka (Stress)
Culeyska joogtada ah, sida shaqo badan, dhibaatooyinka qoyska, dhaqaalaha, ama caafimaadka, ayaa horseedi kara xanuuno maskaxeed sida walaaca, niyad-jabka iyo xanuunka PTSD (Post-Traumatic Stress Disorder).